Te Whakataukī

Nā Hohepa MacDougall, nō Ngāi Tūhoe. Nā Fredrick Timutimu te karakia i tito, nō Ngāi Tūhoe hoki. 

“Ka rere a Matariki, ka wera te hinu” 

I ngā rā o mua koinei te wā, i haere ai ngā tīpuna ki te tāhere huahua mā rātou, pērā ki te kererū, ki te kiore, kātahi ka tunua mā te paera ki roto i te kōhua, i roto anō i ō rātou ake hinu. Nō konei te kōrero ‘ka wera te hinu’, arā, kua rongo koe i te hinu e hihī ana, e pākēkē ana, me te kakara hoki o te hongihongi atu. “Ka nanawe te reka ki tōna kakī, me te mau anō i te hā o te kakara ki te waha.”

Mutu ana te tunu, kua waiho kia makariri, kātahi ka raua ki ngā tahā, ki roto tonu i taua hinu rā. Kātahi ka raua atu ki te pātaka mō ngā rā o te hōtoke e tū mai ana, mō ngā wā whāngai i te manuhiri tūārangi. “He huahua anake te kai pai mā te tangata.”

I ēnei rangi kua kore e taea tēnei mahi nā te mea kua rāhuitia katoatia ngā manu, ā, kua kore hoki he kiore Māori. Hāunga tērā, kei te haere tonu tēnei momo āhua whakataka kai, arā, ngā mahi huahua (tahu) toenga kai pērā ki te toenga hāngi i muri mai i tētahi hākari nui. Kia kore ai hoki e moumou te kai kua tahua mā te paera ki roto i te kōhua hinu poaka, kātahi ka purua ki tētahi puoto ka waiho mō te wā ka hiahiatia. I pērātia anōtia ētahi kaimoana, pērā ki te pāua, heoi, kua kore e taea ēnei mahi ināianei nā ngā ture e pā ana ki te kohikohi kaimoana.

Karakia
Nau mai e ngā nuinga e hora nei
I haere mai nā koe i Whakatupu-ā-Nuku
i Whakatupu-ā-Rangi
i Waitī
i Waitā
I iho-matua
I Aho-matua
I Hotu-ihi-Rangi
Tāwhia ki a Rehua, ki a Tama i te ao mārama
E rongo-marae-roa, whakairia te kete kōrero ki te Tāhuhu kia tina,
Karahuihui ē………..Tāiki ē………….

Mai i: Muka, Volume 18, Issue 3, 1 March 2006, Page 11

Maumahara

Koia tēnei te wā tika o te tau Māori kia maumahara ake ki a rātou mā, ki ō tātou rangatira me te āhuatanga o ā rātou mahi. Nā, ko Matariki tērā te kāhui whetū e tohu ana ki a tātou kei hea koe i te mata o te whenua o te moana rānei, ā, ka tohua anō te wā o te tau, koia tēnā, te whetū o te tau.

Ko ēnei ngā tikanga o ō tātou mātua mō ngā mahinga kai, mahi kaimātaitai tae noa mai ki ngā mahi e pā ana ki te tangata, ki te taiao hoki. Ā, ka mahara tonu ki a rātou i noho tūturu ki te mahi ahakoa he iti. I ia rā, i ia rā ka pērā tonu kia mutu noa atu ā rātou mahi katoa. Ka mutu ka noho ki te kai pai. Ko te kōrero, mā mahi te kai.

Nā taku maharatanga ki ēnei tikanga ātaahua ka mārama tonu kua noho rerekē te ao o te hunga rangatahi o nāianei. Kua noho takaware te kō o ō tātou tīpuna. Ko te kō nei ehara i te mea mahi, engari he mea hinengaro, he mea wairua. Kia pupū ake te hikohiko i te hiahia o te tāngata e tūmanako ana. Kia tatū tōna moemoeā ki te ngākau o tēnā, o tēnā i runga i te manaakitanga o tōna iwi. Ko reira kē te ngako o te kaupapa, te tuarā o ngā mahi katoa. He whakatutukitanga i tāu e hiahia ana.

Kotahi anō te kōrero, whakamaua kia tina!

Mai i: Muka, Volume 18, Issue 4, 1 July 2006, Page 3