Tukua te tōuarangi hei kauwaka mai i ngā mate o te wā, o te tau
Kōia mai te awa whakaaro
Ākina te wai whakamaumahara ki ngā kaiā o te reo kia rere
I tōna hōkikitanga, ka pakaru noa,
Hei mātāpuna
Hei manawa whenua
Ka komiti, ka totoka i ō tātou whatumanawa
Hei mātāwai e

Kua oti kē i a Te Ātaarangi Whiu, te Tumu Whakarae tuatahi, me te oroko tīmatanga poari te papanga o Te Mātāwai. Kua tiaia ngā pou, kua takoto te papa me te tuanui, ngā pakitara, te tāhuhu. Tuapātia rawatia ana e rātou te ara – tukua ana Te Mātāwai kia rere. Mōku ake nei hei tumu whakarae hou ki Te Mātāwai, he aha koia te mahi mātāmua i tua i te ruruku i te anga, ko te tuarā i ngā mahi a Te Poari me ngā pae motuhake i te mahi a te utanga a Te Mātāwai e hua ai te oranga o te reo i ngā iwi, hapū, whānau, hapori. He tini kawatau i te Maihi Māori, he kawatau anō i te Maihi Karauna me tītiti ōna pakiaka kia kaua ai e rīrapa Te Whare o te Reo Mauriora. E taea ai tēnei, me hapahāpai Te Tari kia pākaha, kia tina ngā tūmatakahukī i roto i te tari; ko Te Mātātupu (te mata rangakura), ko Te Mātāuru (te mata haumi); ko Te Matatū (te mata rautaki-kaupapa here) me tua i te tari, ko ngā Kāhui ā-iwi  me te rāngai tūmatanui.

Ko tō mua, he aro ki ngā manako o ngā Kāhui Reo ā-iwi, ināhoki, he mahi nui tāna e ūkaipō anō ai te reo Māori, ka tahi. Ka mutu, ko aua kāhui tonu ngā mea e mātua mōhio ana ina ūkaipō ana te reo Māori, he aha tā ō rātou karu e kite ai, he aha koia hoki tā ō rātou taringa, ngākau e rongo ai, e moehewa ai rānei. Ko tō muri, he aro ki ngā ia rere o te reo i te Maihi Karauna, ināhoki he wāhi nui tonu ki a ia hei purupuru i ētahi kōhao o te Whare hei whakaahei i ngā korikoringa o te reo me ōna tari, tāngata, mahere, rautaki hoki.

Ina arohia te Maihi Māori hei ngā tau kei mua i te aroaro, ka mau tonu te aronga ki ngā kāinga, ngā hapori me ngā iwi i runga i te arataki mai a Te Poari me ngā kōrero mai i ngā iwi, koia tonu ia te aronga. Hua noa, ka aro ki te hunga tamariki, ki ngā momo kawenga whakahaumanu i te reo i ngā whaitua ahakoa rumaki, ahakoa reorua.

Ehara kau rawa i te mea ko te reo anake tā Te Mātāwai e whakahiato nei. Arā atu anō te kōrero tahi, te hui tahi me te mahi tahi i aua tari e whai wāhi nui ana ki te Maihi Karauna, arā, te rautaki whakarauora i te reo a te ‘Kāwanatanga’, inā te kōrero ‘kia raka ki mauī, kia raka ki katau’. E tohu ana tēnei i te whakaae a te Karauna ki te mahi ngātahi ki ngā iwi me te Māori ki te rauhī me te whakatairanga i te reo Māori mō ngā whakapaparanga o anamata. Mā reira e hua ai te awhero tērā e poua ai te reo ki te tārāuma o te tamariki me te mokopuna, kia whakairohia ki ō rātou rae, kia totoro ki ngā riponga toto. E ai i tērā ka rangarangaihi te ngākau kia poua anō te reo i mea reanga ki mea reanga, i tēnei whakatipuranga ki tērā whakatipuranga e kaha ai te kī a Te Mātāwai, “āe, e te reo Māori, kua ūkaipō anō koe”; tā te rāngai tūmatanui “āe, kua māhorahora”. Tērā e whakakitea te wā e tū ai te Māori, Te Rūnanga Reo me ngā tari o Te Papa Kōrero (Te Taura Whiri i te Reo Māori, Te Tari Taiwhenua, Te Tāhuhu o te Mātauranga, Te Puni Kōkiri, Te Māngai Pāho, Te Manatū Taonga) me te whakataukī tahi ake nei “kua ora te mauri o te reo”.

Hononga whaipānga:

- Te Mātāwai

Kāti, ko tā He Muka he whakaputa kōrero ki te reo Māori. Ko ngā tirohanga, whakaaro rānei kei roto i te tuhinga nei he mea whaiaro nō te tangata nāna te kōrero i tuhi. Ka mutu, kāore i te whakaatu i ngā whakaaro o, i ngā kōrero a, rānei, Te Taura Whiri i te Reo Māori, āna kaimahi, tana pae whakahaere, tana poari rānei, tae atu rā ki ngā tari, ngā pakihi rānei e whai pānga ana ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, ahakoa te hononga, hāunga i ngā mea kua āta whakahuatia ake ai.  Ehara ēnei tirohanga, whakaaro, kōrero rānei i te mea whakaiti, whakahē rānei, i te iwi, i te hapori, i te rōpū, i te tari, i te pakihi, i te tangata rānei.