Ko Ngā Tumanako ngā toa whakaihuwaka

“E te ao Māori, he rā e taka, e riro ai mā te Pākehā tātou e whāngai ki tō tātou reo!”

Ko te kōrero whakakipakipa, whakaohoho tēnei a Ngā Tūmanako ki te ao Māori, hei poko i te māneinei, i te horokukū. Raro kau iho, ka rere te urupounamu a ngā mokopuna, “I ahatia e koe taku reo Māori?” 

Ka tika hoki kia whiua tēnei wero ki runga o te papa o tātāwhainga,  ki te tini ngerongero e mātaki mai ana. Ko Te Matatini te marae ātea o te ao Māori, e tautohetia ai ngā kaupapa huhua. Me whakamahi.

Ko Ngāti Raukawa, Ko Ngāti Toa Rangatira, ko Te Ātiawa, ko te Matatini ki te Ao ēnā i rāhiri i ngā kapa o Aotearoa, o Ahitereiria, kia pōī mai ki runga o Te Whanganui a Tara.

I haruru te whenua i ngā kapa whā tekau mā ono. I rere te reo Māori, i rangona tōna waitī, tōna rerehua.

Ngotongoto ana, tūperepere ana te tipu o te reo i runga i te papa tūwaewae o Te Matatini, engari anō i ngā kāinga, i ngā rohe, i ngā tāone, angiangi te pae o rauora.

He aha rā te rongoā? Mā wai te reo Māori e hahu i te pōkenekene o mate?

E hoa mā, mā ngā kapahaka tō tātou reo e haumanu.

Nō te orokohanga o te whakataetae nei i te tau 1972, ko te reo Māori tōna poutokomanawa. Engari i tēnei tau 2019, me nguha te kapa kia kitea tōna titikaha, tōna manawanui ki te reo Māori, e ihuwaka ai ia.

Ahakoa ko wai te kapa, ahakoa nō hea rānei te kapa, ko te whakaihuwaka tētahi o ngā tino whāinga. Mō ētehi, kei tua pea o te awe māpara, heoi kei te matamata tonu o whakaaro.

Ko ngā mahi haka e tō atu ana i ētahi ki te haukāinga ahakoa te matara, e tō ana hoki i te Māori ki te ako i tōna reo. Ki te herea koe e te taura haka, he uaua ka motu. He renarena te taukaea ki te reo. 

I toko ake te kapa o Ngā Tūmanako i te hiahia o ngā huānga o te Kōhanga Reo, te Kura Kaupapa Māori o Hoani Waititi ki te haka tahi, kia noho hoki ā mātou tamariki i te āhuru mōwai o tō mātou whare o Ngā Tūmanako, i te mātotorutanga o te reo Māori.

Tau atu, tau mai, haria atu ana ngā tini mate, ngā tini kaupapa, ngā kōrero o nehe, o nāinei ki te papa tūwaewae hei wetewete mā ngā kaiwhiriwhiri, mā te marea.

Ko ngā titonga, ko te whakahua i te kupu, ko te rere o ngā reo, tā tēnā, tā tēnā kapa aronga nui, e pūrangiaho ai te kaihaka ki ngā kupu, ki tōna reo. Ko te whānau, ko ngā tamariki hoki ērā e noho rumaki ana.

Āe mārika, e ngana nei ngā kapa, e whakapuruhi ana kia torokiki anō te reo Māori i roto i ngā whānau.

Ko tā Ngā Tūmanako, waiatatia te reo, kōrerotia te reo ki ā tātou tamariki.

Kei moumou, Kei moumou, Māori mā.