Mauri tū, Mauri ora, Mauri moe, Mauri mate!

Mauī ki te matau: Ko Paul Diamond, ko Robert Pouwhare, ko Lee Smith, ko Joseph Te Rito, ko Glenis Phillip-Barbara, ko Roger Steele, ko John McCaffery, ko Andrew Robb.

 

He Hokinga Mahara - He Muka - Putanga 25, Kōanga 2012

He rā nui te 14 o Mahuru i te tau 1972. Koia nei te rā i whakarewaina Te Rā o te Reo Māori e Te Rōpū Reo Māori, a, koia nei hoki te rā i whakatakotohia e rātou ko Ngā Tamatoa te petihana e pā ana ki te reo Māori ki mua tonu i te aroaro o te Kāwanatanga o te rā.

Ko Te Rōpū Reo Māori tētahi kaupapa i whakatūria ki Te Whare Wānanga o Te Upoko o Te Ika a Maui i te tau 1969 i raro i te maru o Te Kapunga Matemoana (Koro) Dewes. I whakatūria a Ngā Tamatoa i Tāmakimakaurau i te tau 1970. Ko te kōrero nui o te wā ko Mauri tū, Mauri ora, Mauri moe, Mauri mate!" E mārama ana ki tēnei hunga e kore e ea ngā wawata i te kōrero noa iho.

Nō ngā hau e whā ngā mema o Te Rōpū Reo Māori me Ngā Tamatoa. Ko ētahi i whakatipuria i ngā tāone nui o Aotearoa, torutoru noa iho te hunga i whāngaia ki te reo Māori. Nō Rangi Nicholson te whakaaro mō Te Rā o te Reo Māori i whakaputa i tētahi hui o Te Rōpū Reo Māori i Te Whanganui-a-Tara i te tau 1971. I whakatūria te rā tuatahi ki Te Whanganui-a-Tara anake i taua tau tonu.

Nō te timatanga o te tau 1972, i tīmata mai ai a Hana raua ko Syd Jackson o Ngā Tamatoa ki te kohikohi ingoa mō tā rātou petihana reo Māori. I āwhinatia hoki rāua e ngā mema o Te Rōpū Reo Māori me Ngā Tamatoa huri noa i te motu. I heke mai a Ngā Tamatoa ki Te Whanganui-a-Tara i te marama o Haratua i tērā tau, ki tētahi hui o ngā ākonga Māori o Aotearoa. I taua hui, i whakatūria Te Huinga Rangatahi - ko te whakakotahitanga tēnei o ngā rōpū rangatahi e kōkiri ana i ngā take Māori huri noa i te motu. I taua hui, i puta te whakatau ki te whakatakoto i te petihana mō te reo Māori ki mua i te aroaro o te Kāwanatanga o te rā (Nāhinara) i te 14 o Mahuru, kia noho mai hoki ko taua rā Te Rā ā-Motu o te Reo Māori.

E 30,000 te katoa o ngā ingoa i kohia i ngā marama whai muri mai i taua hui. Ko te mahi a ngā mema he haere mā raro ki te pātōtō i ngā kūaha o ngā whare huri noa i te motu hei kimi mai i ētahi kaitautoko.

He aha rā te hua o ngā mahi a te huinga rangatahi nei? E toru tau i muri mai i te whakarewanga o Te Rā o te Reo Māori ā-Motu tuatahi, i whakaaetia te Wiki o te Reo Māori hei kaupapa ā-motu. Nā rātou te porotēhi tuatahi i whakatū ki Waitangi i te tau 1971 - ko te whāinga nui kia whakamanahia te Tiriti o Waitangi. I te tau 1975, i whakatūria Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi. I te tau 1985, i whakatakotohia te kerēme mō te reo Māori e Ngā Kaiwhakapūmau i te Reo Māori ki mua i te aroaro o Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi - ka whakaaetia tā rātou tono i te tau 1986, a, i te tau 1987 ka whakatūria Te Taura Whiri i te Reo Māori me te Tari Matua o te Kōhanga Reo.

Otirā, ki te whakatakotohia ngā ingoa o ngā mema o Ngā Tamatoa me Te Rōpū Reo Māori i roto i ngā tau ka kitea te rārangi ingoa o ngā kaikōkiri i ngā take Māori i Aotearoa i ngā tau whā tekau kua pahure, mai i te ao pāpāho, te ao tōrangapū, te ao mātauranga, te ao whakaari, te ao toi, mai i ngā pito katoa o te motu.

I te 14 o Mahuru i tēnei tau, i whakanuia te huringa o te whā tekau tau mai i Te Rā o te Reo Māori ā-motu tuatahi. He uaua te tuku whakapae mō te nui o te hunga i kōkiri i te kaupapa i te tau 1972, heoi anō, tokoiti noa te hunga i tae atu ki te Whare Paremata i tēnei tau ki te whakanui i tēnei āhuatanga. Koia na tonu te ahua, he wā roa te whā tekau tau. Ko ētahi kua ngaro atu i mua tonu i tō rātou kaumātuatanga, ko ētahi anō kei ngā tōpito katoa o te whenua (otirā, o te ao) e kaumātua haere ana. Ko te mea nui i whakamaharatia ngā mahi i tutuki i a rātou i taua ra, i tera whā tekau tau. Ki te kore ērā kaumātua, kua kore pea te nuinga o ngā kaupapa reo Māori e rere haere ana i te wā nei.

I whakawhiwhia a Ngā Tamatoa me Te Rōpū Reo Māori ki tētahi o ngā tohu tiketike i Ngā Tohu Reo Māori.

Na Rāwiri Paratene tā rātou kōrero whakamānawa i tuku ki te marea - i reira ka whakahokia te taonga i whakawhiwhia ki a rātou hei tohu mā te rangatahi ā ngā tau kei te heke mai me te kī atu:

"Mā te rangatahi te reo me ngā take Māori e kawe ki tua o te pae tata, ki ngā taumata hou e tika ana mōna."

Nā runga i tērā, ka taea pea te kī kua tukuna te mauri ki te rangatahi - hei te tau e heke mai nei ka kite tātou nā wai i kawe ake.

 


Kāti, ko tā He Muka he whakaputa kōrero ki te reo Māori. Ko ngā tirohanga, whakaaro rānei kei roto i te tuhinga nei he mea whaiaro nō te tangata nāna te kōrero i tuhi. Ka mutu, kāore i te whakaatu i ngā whakaaro o, i ngā kōrero a, rānei, Te Taura Whiri i te Reo Māori, āna kaimahi, tana pae whakahaere, tana poari rānei, tae atu rā ki ngā tari, ngā pakihi rānei e whai pānga ana ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, ahakoa te hononga, hāunga i ngā mea kua āta whakahuatia ake ai.  Ehara ēnei tirohanga, whakaaro, kōrero rānei i te mea whakaiti, whakahē rānei, i te iwi, i te hapori, i te rōpū, i te tari, i te pakihi, i te tangata rānei.