Pēnei me te haunga e tairoa rere ana i te takiwā, he pērā anō te rere a te Mate Korona, me te aha, kua āta whaiwhakaaro tātau katoa ki te āhua o te kawe i a tātau mahi. Ahakoa, he aha te horopaki kāretahi he wāhi kotahi i kore i toro ai tēnei ngārara takeo. Nāna, ka whakakore ai te rere a te Manu Kōrero ā-kiko nei - pūrari Mate Korona!  

Inā hoki nō te rohe o Manawatū/Horowhenua te mana whakahaere i te kaupapa tau 2021  he mea āta whakarite e tēnei rohe he kāinga rua me i kore tēnei hanga tonu e hua ake. Ko Nic Fonotoe rāua ko Irene Pewhairangi o Manawatū/Horowhenua te tokorua rangatira otiia, tautōhito i ārahi, i whakahaere, i whakariterite rangatira nei i te kaupapa nui whakaharahara ki te taha o te komiti ā-motu.

Tēnā, nō te 22 o ngā rā o Hepetema ka rere mai te hunga kaiwhakawā i ngā moka huri o te motu ki Te Papai–ō-ea. He mea āta kōwhiri nā te kōmiti ā-motu ki te taha o te kōmiti whakahaere o Manawatū/Horowhenua te hunga kaiwhakawā nei. Ko Leon Blake, rātau ko Tāmaati Waaka, ko Tākuta Rāwiri Tinirau, ko Mātai Smith mā te momo i waimaria te riro mai nei hai kaiwhakawā, ahakoa ā rātau mahi huhua ake o te wā nei.

I te korenga ō te Manu Kōrero ā-kiko nei ka tuku te whakahau ki ngā rohe kia rīpenehia ā rātau kaikōrero katoa i roto i ngā whakataetae ā-rohe, ā, mutu ana te whakatau ko wai mā ngā toa i ia rohe me tuku ki te tari matua o Te Wehengarua (Te Wāhanga Māori o te PPTA) ki Pōneke ka pupuri ai mō ā tōna wā tonu nei ka whakawāngia ai e te hunga nei. Koia tēnei.  

Nō te 8 karaka i te ata ka tīmatahia ai ngā rīpene te mātakitaki, te whakawāngia ai e ngā kaiwhakawā. Ka rere iho tētahi rīpene i tētahi, ko te reo Māori kātahi iho ko te reo Pākehā, ā, ka raupapa haere pēnei iho.

Nō te wā tonu e whakarongo haere ana ngā kaiwhakawā reo Māori, ka tuhia he kōrero tātari, ka mutu, māka whakawā nei e ngā kaiwhakawā reo Pākehā, ā, ka whakawhiti atu ai.

Kia mōhio mai rā, kāore i whakaae kia tāruatia te rīpene otiia, ka noho pēnā tonu te tapu o ngā whakahaere ānō nei e whakahaere tonu ana te kaupapa ā-kiko nei. Waihoki, ka tae atu te kahurangi o te kōmiti Manu Kōrero ā-motu, a Turuhira Hare (kaiako o te KKM o Rūātoki) rāua ko Tokoaitua Winiata (kaiako Ngā Taiātea) hei karu hōmiromiro i ngā whakahaere kia noho tapu taioreore tonu te kaupapa mai i tōna tīmatanga, ā, mutu kau.

I te rangi tuatahi, e 30 katoa ngā kaikōrero i, whakawāngia ai e te hunga kaiwhakawā, arā ko ngā tuākana ēnei. Inā hoki, ka tae atu ahau ki ngā whakataetae ā-rohe o te Manawatū/Horowhenua, me taku rongo ā-taringa tonu, taku kite ā-karu tonu, me te aha, kāore i rite paku nei te  rongo o te mauri o tēnei tū kawenga ā-ipurangi otiia, karekau he whiringa kē atu.

He wā tōna ka pai ake ai te kounga o ngā rīkoata a ētahi rohe ki ō ētahi ake, waihoki ko te reo i ētahi wā ka puta ngangahu ake, ā, ētahi ake i pai kau nei. Ko te mea nui kē, kāore i pērā rawa te rerekē kia whai pānga ai ki ngā whakataunga toa, te mutunga iho i tika rā te kōwhiringa toa, tāku i whakaaro ai. 

Kāti ake, nā te kou o ngā kaupapa kōrero ki ngā reo e rua i tino rongo i te ruku rētō ki ngā kaupapa a ngā ākonga. I konei, kāore i tino puta matara te ihu o tētahi i tētahi, ka mutu, i noho te tino tokomaha ki te taumata kotahi, ahakoa pea he whakapae a ētahi ina tae ake ki ngā kōrero tene, kātahi ka tipu ai he āputa. Ahakoa, ki a au, kotahi pea e taea ai te kī ake ko tōna ihu kei mua e haere ana, nō te āhua o tōna reo. He reo tika rawa atu – kāretahi ōna hapa kotahi kau nei otiia, he reo maringi kau i te arero, ka mutu, he reo Māori ake nei te wairua.

Mō te taha ki tōna reo ā-tinana he pēnei me te tū ōpaki noa ake nei kāre i tino arohia tēnei āhua ōna engari tonu ka tōia tonuhia mai te hunga whakarongo e ia ki tāna kaupapa kōrero nā te kounga o te reo me te hatakēhi i ōna wā e ao ana.

Ao ake, ka whakarongo haere anō otiia, ki ngā kōrero tene me ngā taina. He pērā anō ka rīpenehia ngā kōrero tene ki ngā whakataetae ā-rohe ka tukuna ai ngā mea toa hei whakawākanga.

Ka rangatira te tū ake a ngā taina ki ngā reo e rua, ahakoa he āputa mārakerake nei te kite i ēnei me ō rātau tuākana. Waihoki, ahakoa tēhea reo, kāore i tino kite i te ihu o tētahi kei matara atu i ō ētahi ake.

Ka mutu te whakarongo haere ki ngā kōrero katoa ka whakarite kia haere atu ki te teihana reo irirangi o Kia-ora FM, i Te Papai-ō-ea, ka whakapāho atu ai ngā toa ki te motu. He mea tuku te hononga Hui Topa ki ngā kaiwhakataetae katoa i mua atu hei mātakitakitanga mā rātau me ō rātau nā kaiako.

Ka riro mā te reo irirangi o Te Korimako o Taranaki ngā tika ki tēnei mahi whakapāho.

Nā, mutu ana ngā mahi ki te hōtera, ki reira ngā mahi whakawā, ka taki haere atu ai ngā kaiwhakawā me ngā kaiwhakahaere katoa nei ki te teihana reo irirangi o Kia-ora FM e rongo ai ko wai mā ngā whakaihuwaka. Ka whakaritea mai he rārangi tūru mō ngā kaiwhakawā me ngā mema komiti. He wāhi atu anō ka whakarite ai ki te taha atu o ēnei rārangi tūru hai kāmera i te tokorua ka riro mā rāua ngā ingoa o ngā toa e whākina atu nei ki te motu. Ko Meihana Durie tētahi, he rangatira o te iwi kāinga o Rangitāne, ā, ko Tākuta Rāwiri Tinirau tētahi ake, he toa o mua o te rohe nei, ā, he kaiwhakawā i te wāhanga o Te Korimako.

Nā reira, ko ngā toa e whai ake nei i roto i ngā wāhanga e whā:

Tā Turi Carrol: Āria Kōmene – Te Kura o Manukura 
(Junior English)

Rāwhiti Īhaka: H’Zel Hetaraka – Te Kura Kaupapa Māori o Hoani Waititi Marae (Ākarana)
(Junior Māori)

Te Korimako: Khalia Wilson – Te Kura Tuarua o Te Kamo (Te Taitokerau)
(Senior English)

Pei Te Hurinui: Te Ākauroa Jacob – Te Kura Kaupapa Māori o Te Rito (Ōtaki)
(Senior Māori)

Ka riro anō i a Te Ākauroa te whakaihuwaka kōrero tene, ā, ka riro whakaihuwaka a Tārewa-i-te-rangi te kaikōrero wahine toa mō ngā tuākana, i Te Kura Kaupapa Māori o Mana Tamariki.

Ki a Te Atahaia Durie te kaikōrero whakaihuwaka wahine mō te wāhanga ki ngā taina, i Te Kura Kaupapa Māori o Mana Tamariki.

Te hunga kaiwhakawā e mahi nei ā rātau mahi whakawā.

Mei kore ake tēnei hunga kua kore tā tātau manu e topa, e rere ake.

Kāti, ko tā He Muka he whakaputa kōrero ki te reo Māori. Ko ngā tirohanga, whakaaro rānei kei roto i te tuhinga nei he mea whaiaro nō te tangata nāna te kōrero i tuhi. Ka mutu, kāore i te whakaatu i ngā whakaaro o, i ngā kōrero a, rānei, Te Taura Whiri i te Reo Māori, āna kaimahi, tana pae whakahaere, tana poari rānei, tae atu rā ki ngā tari, ngā pakihi rānei e whai pānga ana ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, ahakoa te hononga, hāunga i ngā mea kua āta whakahuatia ake ai.  Ehara ēnei tirohanga, whakaaro, kōrero rānei i te mea whakaiti, whakahē rānei, i te iwi, i te hapori, i te rōpū, i te tari, i te pakihi, i te tangata rānei.